How did it Start ?

Let me share a story with you...

आमच्याकडे एक मुलगा counselling साठी आला. अनिकेत. तो IITJEE (Engineering Entrance Exam) चा अभ्यास करत होता. बोलण्यात हुशार, अभ्यासात ही खूप हुशार. पण त्याला हल्ली खूप टेन्शन येत होतं. अभ्यासात लक्ष लागत नव्हतं. म्हणून तो माझ्याकडे आला होता. मी विचारपूस केली... कसा अभ्यास करतो... कुठे क्लास लावला आहे का... कोणते subjects कठीण जातात, कोणते सोपे जातात... वगैरे. सगळं व्यवस्थित वाटत होतं. त्याच्या घरी आई-वडील, आजी-आजोबा, लहान बहीण असे सगळेच होते. नात्यांनी समृद्ध असं कुटुंब होतं.

एकंदरीत सगळं बघून असं कोणीही नसतं म्हटलं की अनिकेतला टेन्शन येऊ शकतं. पण तो अतिशय विचलित अशा मनस्थितीत माझ्याकडे आला होता.

त्याला त्यातून बाहेर काढणं माझं कर्तव्य होतं.

त्याच्या घरी चौकशी केल्यावर असं आढळलं की घरी आई-वडिलांचे सततचे वाद होतात. सतत एकमेकांना टोमणे मारणं सुरु असतं. आजीचा TV सुरु असतो. आणि आजोबांची रिटायरमेंट नंतरची कामं सुरु असतात. आपला मुलगा IITJEE चा अभ्यास करतो आहे याची आई-वडिलांना पुरेपूर जाण होती. पण "लावला आहे ना क्लास ? शहरातील सगळ्यात top चा क्लास लावला आहे आम्ही त्याला. तो म्हणेल ती पुस्तकं आणून दिली आहेत त्याला. आता आमची जबाबदारी संपली. आता त्याला अभ्यास करायचा आहे."

मला एका क्षणात कळलं की नेमका problem कुठे आहे. मी अनिकेतचं counselling जवळपास एक वर्ष केलं. मी त्याला नेहमी म्हणायची, "अनिकेत, जर अजून कोणी परीक्षेत pass नाही झालं तर मला एवढं दुःख नाही होणार. पण तुझ्यासारखा IITJEE सारखी परीक्षा pass करण्याचं caliber असणारा जर pass नाही झाला तर मात्र मला खूप दुःख होईल."

माझ्या counselling मुळे अनिकेतने स्वतःला सावरण्याचा बराच प्रयत्न केला. पण घरातली अभ्यासाला असणारी प्रतिकूल परिस्थिती माझ्या counselling पुढे वरचढ होऊन बसली होती. अनिकेत रात्र रात्र जगायचा, त्याच्या खोलीत बंद राहायचा, रात्रभर TV series बघत बसायचा. टेन्शन खूप घ्यायचा, frustrate व्हायचा... पण हे सगळं त्याच्या घरच्यांना दिसत नव्हतं... खोली बंद करून आपला मुलगा खूप अभ्यास करतो आहे असंच सगळ्यांना वाटत राहिलं. आणि त्याच्या पालकांनी त्याच्याकडे त्याला जशी गरज होती तसं लक्षच दिलं नाही. त्याला समजूनच घेतलं नाही.

IITJEE चा result आला आणि अनिकेतचा त्यात नंबर नाही लागला...

अशीच एक दिवस एक मुलगी माझ्याकडे आली. तिचा नाव साक्षी. अभ्यास होत नाही अशी तिची सुद्धा complaint होती. नेहमीप्रमाणे मी काही परिचयात्मक प्रश्न विचारले. तिची एकरावी होऊन बारावी सुरु झाली होती. ती एका जवळच्या गावाहून इथे शहरात NEET (Medical Entrance Exam) ची तयारी करण्यासाठी आली होती. भाड्यानी खोली घेऊन राहत होती. अभ्यासाचं खूप जास्त दडपण घेतलं होतं. त्यामुळे tension आलेलं. म्हणून अभ्यास होत नव्हता. थोडं खोल जाऊन बघितलं तेव्हा नेमला प्रकार समजला.

ती इतकी जास्त emotional होती काही विचारायलाच नको ! कोणत्याही गोष्टीचा तिच्या मनात इतका मोठा emotional block होऊन बसायचा - मग ते कोणतंही कारण असो - आई-वडिलांची तब्येत, परीक्षेचा अभ्यास, झोप खूप झाली, झोप बिलकुलच नाही झाली, मी खूप लठ्ठच आहे, मी चांगलीच नाही दिसत.   मग ती एकटीच तिच्या हॉस्टेलमधल्या खोलीत रडत बसायची. मग कसा होणार ना अभ्यास ?

तेव्हा मी तिच्या आईला सगळं समजावून सांगितलं - "तुमची मुलगी खूप पटकन दडपण घेते, टेन्शन घेते, खूप emotional आहे, लगेच रडते, stress घेते. तर तुमचंही काम आहे तिला त्या पद्धतीनी पुढे नाही जाऊ द्यायचं." मग साक्षीचं दडपण कसं कमी होईल यासाठी मी तिच्या आईचं counselling केलं. त्यांना कधी काय बोलायचं, साक्षीला कसं handle करायचं हे शिकवलं.

पालकांना हे कळत नसतं असं नाही. पण त्यांना approach कसा पाहिजे हे शिकवलं ना... की मग आपल्या मुलांना जितकं चांगलं ते समजावू शकतात तितकं चांगलं कोणीच समजावू शकत नाही. अगदी एखादा प्रसिद्ध समुपदेशक सुद्धा नाही.

साक्षीच्या आईने साक्षीसोबत तसं बोलायला सुरवात केली. हळूहळू साक्षीला कळलं की आपले प्रॉब्लेम आपली आई समजू शकत आहे. ती आईसोबत खूप freely बोलायला लागली. तिचे problems share करू लागली. आपलं मन मोकळं करू लागली. कधीकधी साक्षीच्या आईचा मला फोन यायचा - "मॅडम तुम्ही सांगा ना साक्षीला समजावून. मला नाही कळत आहे काहीच. तुम्हीच सांगू शकता तिला आता." पण मी जेवढं शक्य असेल तेवढं तिच्या आईलाच शिकवायची की problem ला कसं सोडवायचं.

नेमकं साक्षीच्या परीक्षेला एक महिना राहिला होता आणि तिच्या वडिलांना हार्ट अटॅक आला. पण इतकी गंभीर गोष्ट तिच्या पालकांनी खूपच छान सांभाळली. त्यावेळेस मला खरोखरच मला खूप आनंद झाला.  

Counsellor म्हणून मी तर साक्षीसोबत बोलायचीच पण आई-वडिलांकडून तिला जो सतत support मिळाला त्यामुळे ती खूप पटकन त्या emotional block मधून बाहेर आली. तिची NEET ची परीक्षा छान गेली आणि तिचा मेडिकलच्या एका खूप चांगल्या कॉलेजमध्ये नंबर पण लागला...

या तर एक-दोन case studies झाल्या. अशा कितीतरी cases मी counsellor म्हणून अगदी जवळून पाहिल्या आहेत ज्यात केवळ आणि केवळ पालकांमधील Parenting Skill च्या अभावामुळे मुलांचं नुकसान झालं आहे. आणि हे नुकसान फक्त परीक्षा किंवा अभ्यासापुरतं मर्यादित नसून पाल्याचा एकंदरीत व्यक्तिमत्व विकास खुंटीत करते. आणि जर पालकांमध्ये Parenting Skill असेल तर ती मुलांसाठी एक आशीर्वाद नव्हे नव्हे तर एक वरदान ठरू शकते.